ارث خویشاوندان طبقه دوم
مقدمه
در عالم حقوق اصل بر آن است که اموال هیچ‌کس را نمی‌توان بدون رضایت وی به دیگری داد، مگر اینکه در موارد خاصی قانون این اجازه را داده باشد. از جمله مواردی که فرد، چه راضی باشد چه راضی نباشد، اموالش به دیگران می‌رسد مربوط به ارث است که در قانون و شریعت اسلام احکام ویژه‌ای دارد؛ بنابراین، هیچ شخصی نمی‌تواند قبل از فوت خود، یکی از وارثین یا همه‌ی آنها را از ارث محروم کند. وصیت‌های وی نسبت به اموالش نیز فقط تا یک‌سوم آن اموال معتبر است. در این نوشتار در خصوص سهم الارث طبقه دوم و نحوه ارث بری این طبقه مطالبی را بیان خواهیم کرد.
ارث خویشاوندان طبقه دوم
اگر هیچ وارثی در طبقه‌ی اول وجود نداشته باشد، به سراغ ورّاث این طبقه می‌آییم که به موجب ماده‌ی 862 ق.م، وارثان عبارتند از “اجداد و برادر و خواهر و اولاد آنها”. البته مقصود از اجداد مذکور در این ماده، جدات نیز می‌باشد.[1]
وارثان طبقه‌ی دوم نیز مانند وراث سایر طبقات بر مبنای میزان فاصله با متوفی به درجات مختلف تقسیم می شوند اقربائی که به لحاظ درجات قرابت به متوفی نزدیکتر هستند مانع ارث بردن اقربای دورتر می‌شوند.[2] از سوی دیگر اعضای هر یک از این درجات به واسطه‌ی ارتباطی که با میت دارند، ممکن است ابوینی یا ابی یا امّی باشند.
نکته‌ی اساسی در حالت اجتماع وارثان ابی و ابوینی و امی میت این است که، اقربای ابوینی میت مانع ارث بردن اقربای ابی هستند. لیکن اقربای امی همواره به همراه اقربای ابی یا ابوینی ارث می‌برند.
![ارث طبقه دوم]()
ارث خویشاوندان طبقه دوم
نحوه تقسیم ارث میان وراث طبقه دوم
ارث خویشاوندان طبقه دومبا توجه به توضیحات فوق، لازم است سهم‌الارث هر یک از اقربای طبقه‌ی دوم را با توجه به گروهی که در آن قرار دارد، به نحو ذیل بررسی کنیم:
میزان سهم الارث اجداد: سهم الارث اجداد بسته به اینکه به واسطه پدر یا مادر با متوفی ارتباط داشته باشند متفاوت خواهد بود.
1) جد و جدّه‌ی امی متوفی: اگر اجداد، مادر و پدرِ مادر متوفی باشند همیشه سهم آنان از ترکه معین است. [3] بدین توضیح که اگر جد یا جده‌ی امی میت، واحد باشد، سهم وی یک‌سوم ترکه می‌باشد (م 923 ق.م) و اگر متعدد باشند نیز سهم ایشان همان یک‌سوم ترکه خواهد بود و این مقدار به تساوی میان آنان تقسیم می‌شود.
2) جد و جده‌ی ابی متوفی: مقصود از جد و جده‌ی ابی، پدر و مادر پدر متوفی می‌باشند که به قرابت ارث می‌برند یعنی سهم آنان از ترکه نامعین است. بدین توضیح که پس از خارج نمودن سهم وارثانی که سهم آنان از ترکه معین است، مابقی ترکه به قاعده‌ی ذکور دو برابر اناث میان آنها تقسیم می‌شود.
در صورتی که جد و جده‌ی ابی متوفی، تنها وارثان وی باشند تمام ترکه را به ارث می‌برند.
میزان سهم الارث خواهر و برادر: برادران و خواهران متوفی به اعتبار ارتباطی که با متوفی دارند به 3 گروه تقسیم می شوند: 1) برادر و خواهر امی 2) خواهر و برادر ابی متوفی و 3 ) خواهر و برادر ابوینی؛ بدین ترتیب که در گروه نخست، مادر وارثان و متوفی مشترک است و در گروه دوم پدر و در گروه سوم پدر و مادر ایشان.
1) خواهر و برادر امی متوفی: مقصود از خواهر و برادر امی (اخوه یا کلاله‌ی امی)، خواهر و برادری هستند که فقط مادرشان با مادر میت مشترک است ولی پدرشان یکی نیست. این گروه از وارثان طبقه‌ی دوم نیز همواره سهم معینی از ترکه دارند. بدین توضیح که اگر اخوه‌ی امی، واحد باشد، سهم وی یک‌ششم ترکه است و اگر متعدد باشند، سهم ایشان یک‌سوم کل ترکه خواهد بود و این مقدار به تساوی میان ایشان تقسیم می‌شود.
2) برادر و خواهر ابوینی متوفی: مقصود از برادر و خواهر ابوینی، برادر و خواهری هستند که پدر و مادرشان با پدر و مادر میت مشترک است. این گروه از ورثه نیز به قاعده‌ی ذکور دو برابر اناث، به قرابت ارث می‌برند و سهم معینی از ترکه ندارند (م 920 ق.م). مگر در موردی که میت برادر ابوینی نداشته باشد و فقط یک یا چند خواهر ابوینی داشته باشد، که سهم ایشان به ترتیب، یک‌دوم و یا دو‌سوم کل ترکه می‌باشد. دو‌سوم مذکور، به تساوی میان خواهران تقسیم می‌شود.
3) برادر و خواهر ابی متوفی: مقصود از برادر و خواهر ابی، برادر و خواهری هستند که فقط پدرشان با پدر میت مشترک است. این گروه از ورّاث نیز سهم معینی از ترکه ندارند و به همین علت گفته می‌شود که به قرابت ارث می‌برند. مگر در موردی که میت، برادر ابی نداشته باشد و فقط یک یا چند خواهر ابی داشته باشد که سهم ایشان به ترتیب، یک‌دوم و دو‌سوم کل ترکه می‌باشد.
اجتماع اجداد و اخوه (خواهر و برادران میت)
در فرض اجتماع وارثان این طبقه، سهم هر یک از وارثانی که سهم آنان از ترکه معین است (صاحبان فرض)، از ترکه خارج می‌شود و مابقی میان وارثانی که سهم آنان از ترکه نامعین است(صاحبان قرابت)، و ابی یا ابوینی هستند، به قاعده‌ی ذکور دو برابر اناث تقسیم خواهد‌شد.
در صورت تعدد اقربای امی میت، سهمی که به مجموع ایشان تعلق می‌گیرد، به قاعده‌ی ذکور برابر اناث بین ایشان تقسیم خواهد‌شد. (مستفاد از مواد 923 و 924 و 925 ق.م)
میزان سهم الارث اولاد اخوه (ارث به قائم مقامی)
اگر برای میت نه برادر باشد و نه خواهر ، اولاد اخوه قائم مقام آنها شده و با اجداد ارث می برند. در اینصورت تقسیم ارث نسبت به اولاد اخوه بر حسب نسل به عمل می آید یعنی هر نسل حصه کسی را می برد که به واسطه او به میت می رسد بنابراین اولاد اخوه ابوینی یا ابی حصه اخوه ابوینی یا ابی تنها و اولاد کلاله امی، حصه کلاله امی را می برند.
در صورتی که هر یک از اقربای مذکور در فوق، تنها وارث یا وارثان متوفی باشند، تمام ترکه را به ارث می‌برند. به‌عنوان مثال اگر جد و جده‌ی امی میت، تنها وارثان وی باشند، تمام ترکه را به ارث می‌برند و بین ایشان به تساوی تقسیم می‌شود (ماده‌ی 917 ق.م)
پاورقی
[1] ) نوروزی، رضا؛ شفعه وصیت ارث، اسباب ثلاثه تملک در حقوق مدنی، تهران، نشر پاژنگ، 1374، چاپ دوم، ص 120
[2] ) کاتوزیان، ناصر؛ دوره مقدماتی حقوق مدنی درسهایی از شفعه، وصیت و ارث، تهران، نشر میزان، 1386، چاپ نهم، ص 295
[3] ) شهیدی، مهدی؛ ارث، تهران، انتشارات مجد، 1385، چاپ ششم، صفحه 157
نظرات بسته شده است.